Waarom staat er een ‘P’ op die klok?
2 juli 2025
Als klokkenmaker van bijzonder klokken krijg je ook vragen over bijzondere klokken, zoals deze van een bezoeker van onze website:
Waarom staat er een ‘P’ op die klok?
De Boompjes-synagoge van 1725 had ooit een gevelklok met een Romeinse cijferplaat. Tot zover niets bijzonders.
Maar kijk nog eens goed naar oude foto’s en prenten. Er klopt iets niet.
Het cijfer X (voor 10) staat er namelijk niet op. In plaats daarvan zie je een P. Of is het misschien een Griekse rho (Ρ)?
Eén ding is zeker: het is géén Hebreeuwse letter. En dan rijst automatisch de vraag:
Weten jullie de betekenis van deze afwijking van de standaard aanduiding?
Zomaar een vraag
Een interessante vraag en omdat wij bij Kloksgewijs graag tijd maken voor bijzondere klokken, zijn we in deze vraag gedoken.
Ga je mee op speurtocht?
Stap 1 – Een typefout of vergissing?
Mijn eerste gedachte was: misschien heeft de klokkenmaker gewoon een fout gemaakt. Of hij vond een ‘P’ mooier dan een ‘X’. Zulke afwijkingen zijn niet zeldzaam – denk aan de bekende “IIII” op plaats van “IV” op veel klokken. Toch voelde dit anders. Te opvallend. Te consequent. En op een synagoge bovendien.
Stap 2 – Is het een Griekse rho?
De letter lijkt ook sterk op een Griekse Ρ (rho). Die komt weleens voor in symboliek, maar dan meestal binnen christelijke contexten, zoals in combinaties met de chi (Χ) als afkorting voor Christus. Binnen het Jodendom speelt deze letter geen rol van betekenis. Dus dat leek me ook niet de oplossing.
Stap 3 – Werd de ‘X’ bewust vermeden?
Zou het kunnen dat de X werd vermeden vanwege de christelijke associatie met het kruis of Christus? In sommige kringen staat de X daar immers symbool voor. Misschien wilde men in een synagogale context die associatie vermijden. Een interessante gedachte, maar ook hier: geen bewijs, en het lijkt wat vergezocht.
Stap 4 – Dan valt mijn oog op de Hebreeuwse letter ‘qof’
En ineens zie ik het. De vorm van de ‘P’ lijkt verrassend veel op de Hebreeuwse letter ק (qof). In sierlijke kalligrafie of steenhouwwerk kan die er écht uitzien als een soort P. Maar bij het strakke ontwerp van deze klok valt juist het doorstekend streepje bovenaan de “P” extra op. Dit hoort niet in dit ontwerp dus zou dat het zijn?
De qof staat niet voor 10 (dat is de letter yod), maar heeft wel een diepe symbolische betekenis. In de Joodse traditie wordt qof geassocieerd met heiligheid, of het heilige dat verborgen is. Dat zou zomaar een bewuste, subtiele verwijzing kunnen zijn. Geen schreeuwerige Davidster of Hebreeuwse tekst op de klok, maar een detail dat alleen opvalt als je goed kijkt.
Stap 5 – Is dit typisch voor synagoges?
Nee, voor zover ik heb kunnen achterhalen, is er geen traditie van Hebreeuwse letters op wijzerplaten van synagogen. Dit lijkt dus een zeldzaam of zelfs uniek geval. Dat maakt het extra bijzonder.
Wat leren we hiervan?
Dat zelfs een kleine afwijking op een klok grote vragen kan oproepen. En dat het loont om goed te kijken – naar de wijzerplaten én naar de verhalen daarachter. Misschien was het gewoon een visuele keuze van een ambachtsman. Misschien een bewuste verwijzing. Of misschien allebei.
Wat mij betreft is het een prachtig voorbeeld van hoe tijd, religie, cultuur en vakmanschap samenkomen in een enkel detail.
En hoewel de synagoge al lang verdwenen is, hebben we het nog steeds over de klok. Bijzonder toch.
Bijzondere klokken verdienen aandacht
Bij Kloksgewijs maken we tijd voor zulke verhalen. Want klokken zijn méér dan techniek. Ze vertellen ons iets over hun plek, hun makers, en hun geschiedenis.
Heb je zelf een bijzondere klok of een wijzerplaat met een verhaal? Of wil je er juist een laten maken of restaureren?
Dan ben je bij Kloksgewijs aan het juiste adres. Wij maken tijd – voor jou, en voor wat je belangrijk vindt.